Khi nói về văn hoá làng nghề, cũng như văn hoá ẩm thực của vùng đất Bắc Giang, ta sẽ không thể không nhớ một sản vật khá nổi tiếng - “Bún Đa Mai”. Bún Đa Mai chính là sản phẩm bún được làm ở xã Đa Mai thuộc thành phố Bắc Giang.
Sản phẩm bún Đa Mai nổi tiếng từ lâu đời và ngày càng phát triển với chất lượng cao. Bún Đa Mai có sợi dẻo, ăn mát, bổ để cả ngày không chua lại trắng muốt như bột lọc. Bún Đa Mai có 4 sản phẩm chính, đó là: bún rối, bún vẩy ốc, bún con ba, bún vẩy (còn gọi là bún lá). Bún vẩy ốc và bún con ba thường chỉ được chế biến khi dân làng có hội hè, hoặc có người đặt riêng. Bún rối và bún lá thì là những sản phẩm luôn luôn được chế biến và tiêu thụ hàng ngày. Bún là món ăn dân dã thích hợp với khẩu vị của nhiều người. Từ sản phẩm bún, mọi người có thể chế biến ra nhiều món ẩm thực vô cùng hấp dẫn, như: bún riêu cua, bún ốc, bún cá, bún ngan, bún vịt, bún măng, bún chân giò, bún thịt chó, bún chả, bún chấm nước mắm cà cuống, bún chấm mắm tôm, bún đậu, bún nem, nộm bún…
Mỗi loại bún kể trên cũng được kết hợp với từng món sao cho phù hợp; ví dụ như: bún rối thì được chế biến trong món bún có chan nước, như: bún cá, bún cua, bún ốc, bún bò, bún măng… Bún chả không chan nước nhưng cũng dùng bún rối. Bún vẩy ốc, bún lá …lại được kết hợp với những món không chan nước như bún chấm mắm tôm, bún chấm cà cuống, bún đậu chấm mắm tôm, bún nem chấm nước mắm. Với loại hình ẩm thực này, từng con bún sẽ được cắt nhỏ đặt lên đĩa, khi ăn thực khách sẽ lấy đũa gắp bún và chấm vào nước chấm, kết hợp với món ăn như đậu rán, nem rán hoặc chỉ ăn bún không khi chấm với nước mắm cà cuống, mắm tôm, tuỳ vào khẩu vị và lựa chọn của mỗi người… Phải nói rằng, bún là một sản phẩm “đa năng”, có thể dùng trong mọi hoàn cảnh (ăn sáng, ăn trưa, ăn tối) dùng trong đám cưới, đám giỗ, đám hiếu…Thậm chí, khi gia đình đã vào bữa mà có khách đến, chỉ cần ra chợ mua thêm chút bún Đa Mai về đãi khách cũng đã tỏ rõ sự hiếu khách rồi.
Nghề làm bún ở Đa Mai xuất hiện tương đối sớm (khoảng 400 năm), là một trong bốn làng nghề làm bún cổ xưa của miền Bắc. Làm bún là một nghề lắm công phu và cũng vô cùng nặng nhọc. Để làm ra một sản phẩm bún đã khó, nhưng để có một sản phẩm bún đạt tiêu chuẩn và có chỗ đứng trong thị trường như bún Đa Mai thì người làm bún phải đầu tư nhiều công sức, trí tuệ, sự kiên trì và đôi bàn tay vô cùng khéo léo. Quy trình làm bún trải qua nhiều công đoạn: Gạo đem ngâm với nước ủ chua từ 2-3 ngày sau đó đem xay hoặc nghiền thành bột nhỏ mịn rồi đem lọc tách nước. Bột mịn được vo viên thành từng quả to vừa phải rồi cho vào nồi luộc chín tới 1/4 quả, sau đó cho vào cối giã để tạo độ dẻo. Quả bún lấy ra cho và chậu sành nhào thật kỹ, rồi lại đem lượt và chỉ lấy phần bột nhuyễn cho vào khuôn ép thành sợi bún. Hiện Đa Mai có 220 hộ làm bún, mỗi ngày sản xuất ra khoảng 7 tấn.
Nghề làm bún và sản phẩm bún đã trở thành niềm tự hào của người dân Đa Mai. Đời sống kinh tế của người dân nơi đây thay đổi và ngày càng khấm khá hơn cũng là nhờ nghề và sản phẩm bún.
Để gìn giữ, phát huy tôn vinh nghề quí báu này, đã từ lâu, cứ vào ngày 9 tháng 9 âm lịch, dân làng lại tổ chức hội thi bún tại đình làng. Bún được giải là bún dẻo, trắng, bóng mượt, không có vị chua. Giải thưởng thì không trọng về vật chất, mà chỉ lấy tiếng. Thi để động viên khuyến khích những gia đình làm bún giỏi, đồng thời cũng nhắc nhở những gia đình nào làm chưa tốt thì phải phấn đấu làm tốt hơn, để giữ tiếng “bún Đa Mai”. Suốt thời kỳ 2 cuộc kháng chiến và những năm sau đó, do nhiều nguyên nhân mà cuộc thi bún không còn được tiếp tục tổ chức nữa, mãi đến năm 1999, nhân dịp xã đón nhận danh hiệu Anh hùng lực lượng Vũ trang nhân dân thì cuộc thi bún mới được tái hiện.
Hiện nay, bún Đa Mai vẫn có chỗ đứng khá vững trên thị trường, không chỉ cung cấp sản phẩm cho địa bàn thành phố Bắc Giang, mà còn còn có mặt ở nhiều nơi khác trong và ngoài tỉnh. Với văn hoá ẩm thực xứ Bắc, không thể không kể đến bún Đa Mai./.
Một số hình ảnh đẹp
